+31203417896 buschges@bart.nl

Zasulich rond 1880

Vera Zasulich sprak tot de verbeelding van veel mannen. Oscar Wilde, die het toneelstuk Vera, or the nihilists aan haar wijdde, en Leon Trotsky waren gecharmeerd van haar. Naast vele andere Russische revolutionairen hadden ook de Nederlanders Piter Jelles Troelstra en Henri van Kol een mening over Vera.

Vera Zasulich was een revolutionaire Russin, die in 1878 een mislukte aanslag pleegde op politiechef Trepov. Omdat zij daarna werd vrijgesproken op haar proces werd ze een bekende persoonlijkheid in Europa en de Verenigde Staten. Daarna vluchtte ze naar Zwitserland. Daar werd ze opgenomen in de Russisch revolutionaire, anarchistische groep rond Georgi Plechanov, Paul Axelrod en Leo Deutsch. Henri van Kol leerde Vera Zasulich kennen toen hij noodgedwongen meer dan een halfjaar in Genève verbleef. Van Kol ontmoette daar op aanbeveling van de Vlaamse socialisten Edward Anseele en Edmond van Beveren Duitse en Russische bannelingen als Johann Becker, Gergi Plechanov en Vera.

Met Vera hadden Henri en Nellie van Kol de meeste contacten. Van Kol noemde Vera Zasulich ‘onze huisvriendin’ in een brief aan een collega in Indië. Zasulich leefde in Genève van 1880 tot 1905 onder moeilijke omstandigheden: “Zasulich did copywork in addition to her translations, but, like the others, could affort nothing more than the bare necessities of life; visitors to her disordered, sometimes filthy residence not far from Plekhanov’s often noted that she tramped about in worn-out boots with holes in them.” Eind jaren tachtig ontving ze leningen, die ze niet kon of wilde terugbetalen. Van Kol gaf haar en overigens ook Plechanov een aantal keren bijdrages ter ondersteuning. Geld van de Van Kols was voor Vera meer dan welkom. Zij was vooral bezig met onbetaalde activiteiten als het oprichten van de revolutionaire groep ‘Bevrijding van de arbeid’ in 1883. Deze organisatie vertegenwoordigde de Russische socialisten in de in 1889 opgerichte Tweede Socialistische Internationale en kan als voorloper van de Russische Sociaal-Democratische Partij (na 1903 gesplitst in Bolsjewiki en Mensjewiki) beschouwd worden.

Zasulich bedankte de Van Kols uitgebreid toen zij een bijdrage ontvangen had: “Chère Madame van Kol, Raitchine vient de m’apporter votre lettre et l’argent.” De brief is niet gedateerd, maar het lijkt er op dat Nellie’s brief vanuit Nederlands-Indië verstuurd is aan een vertrouwde vriend Raitchine. Zasulich was positief verbaasd dat Nellie’s brief van zo ver (we zijn echte vrienden ‘de si loin’) kwam. En over Henri schreef ze lovende en voorspellende woorden: “Hij kan een goede rol spelen in de internationale arbeidersbeweging. Ik hoorde hem maar één keer spreken (Garibaldi’s feest) in een taal die niet de zijne was. Bij mij, net als bij al onze vrienden, maakte zijn kleine toespraak de indruk dat hij echt een talent heeft om te spreken. Er was iets fris aan, een frisheid die in toespraken van anderen ontbreken. Het is precies dat talent dat de massabeweging nodig heeft.” Misschien mede door deze lof, maar toch vooral door de herinnering aan hun gezamenlijke herinnering van een boeiende periode in Zwitserland droeg Van Kol zijn boek Socialisme en Vrijheid uit 1893 aan haar op met op de Franse pagina deze tekst: “Opgedragen aan de heldin, de bescheiden vrouw, de trouwe vriendin.” En pas op de volgende pagina: “Aan Vera Zassoulitsch.”

Ongetwijfeld heeft Van Kol Troelstra over haar verteld. Zasulich schoof af en toe aan bij bijeenkomsten van de Tweede Internationale als vertegenwoordiger van de Russische socialistische partij. Zodoende kende Troelstra haar ook persoonlijk. Zij zaten in 1896 naast elkaar tijdens een etentje, aangeboden door Eleanor Marx. En wat herinnerde Troelstra zich van Henri’s verhalen? Van Kol had “een huwelijks-aanzoek vanuit de binnenlanden van Java tot haar gericht.”, Een onmogelijke anekdote, die alleen maar neergeslagen is in de Gedenkschriften van Troelstra. Het is één van de vele verzinsels van P.J. Troelstra.

Geen verzinsel is de opmerking van Troelstra, bewaard als aantekening in zijn archief, dat Vera “zoo leelijk was” en dat het maar gelukkig was dat Vera niet op het huwelijksverzoek is ingegaan, anders zat Van Kol opgescheept met een lelijke vrouw. De revolutionair Trotsky had,een andere, mannelijke, appreciatie: “Sasulich was a curious person and a curiously attractive one.”

Iedereen kan zelf oordelen, er zijn verschillende foto’s bewaard.