Watergraafsmeer 14 augustus 1904. Troelstra, Hillquit (links) en Kautsky (rechts) ondersteunen Van Kol met geklap.
Watergraafsmeer, 14 augustus 1904, na de dans.
Herman Gorter en Henri van Kol waren tijdgenoten, partijgenoten en werkten in de SDAP op dezelfde terreinen. Toch lijkt het soms alsof ik hun enige verbinding ben. Tot nu.
Henri en Herman waren beide aanwezig op het congres van de Tweede Socialistische Internationale te Amsterdam in augustus 1904. Herman luisterde vooral. Henri was de ster van de openingsdag. Niet alleen opende hij als veteraan, die al in 1871 lid was geworden, het congres, maar tijdens de openbare bijeenkomst op een veldje in de Watergraafsmeer stal hij de show met een solo-uitvoering van een Javaanse dans. Dat had hij eerder gedaan op het SDAP-congres van 1899 te Leeuwarden.
Van de dans in 1904 bestaan geen beschrijvingen, wel drie foto’s. Twee hiervan zijn afgedrukt. De linker heeft Troelstra gebruikt voor het tweede deel van zijn memoires. De rechter komt uit het foto-archief van het IISG. Er is een derde foto, die afkomstig is uit het archief van Clara Zetkin, dat te Moskou berust en waarvan het IISG een kopie bezit. In dat archief is ook de brief bewaard van Henri aan Clara Zetkin. Uit de algemeen gehouden aanhef van die brief uit 1924 blijkt dat Van Kol de drie portretten heeft gestuurd aan de deelnemers aan het socialistisch congres, die hij op de foto’s herkende. Het betreffen naast Troelstra, Zetkin, Karl Kautsky en Rosa Luxemburg de Amerikaan Morris Hillquit, de Japanner Sen Katayama en en de Tsjech Franticek Soukup. In de brief uit 1924 schreef Van Kol dat hij deze foto’s terugvond en ze aan hen toezond: “Cher citoyen, Ayant retrouvé un photo fait au Congrès Socialiste International à Amsterdam le 21 août, je vous l’envoie.” In de datum vergiste hij zich: het was op 14 augustus. De tent van de coöperatie De Dageraad die op het terrein ten behoeve van drank en broodjes opgetrokken was en in De Telegraaf van 15 augustus omschreven werd als “roode tent, gedekt met een naar boven in kegelspits toeloopend zeil”,.is zichtbaar op de linker foto.
Wie staat waar? Op de linkerfoto zien we vanaf links Troelstra en Clara Zetkin, daarnaast Franticek Soukup met paperassen in zijn hand en een klappende Morris Hillquit. Dit alles volgens Henri van Kol. Hij situeerde Rosa Luxemburg ergens tussen Van Kol en Kautsky, die geheel rechts staat. Op de andere foto zien we schuin rechts van Van Kol Rosa Luxemburg met hoed staan. Geheel links is wederom Clara Zetkin afgebeeld. Met de uitvoering van deze dans maakte Van Kol duidelijk dat alle socialisten bij elkaar een solidaire groep vormden. Gebroederlijk staan gematigden als Soukup, Troelstra, Hillquit en Van Kol zelf, bijeen met latere revolutionairen als Zetkin, Luxemburg en Katayama, De beraadslagingen moesten toen nog beginnen. Op het congres zelf waren de eerste scheuren zichtbaar tussen de gematigde en revolutionaire stroming, vooral over het onderwerp van de socialistische tactiek tegenover ‘burgerlijke’ regeringen. Drie jaar later in Stuttgart vindt de confrontatie plaats over socialistische koloniale politiek.
En wie zien we op de andere foto? Ik bedoel de man rechtsonder, die mogelijk zijn hand waarderend op de schouder van Van Kol legt. Het lijkt in eerste instantie Kautsky te zijn, maar de pet is een andere, de lengte van de man is niet die van Kautsky, er is geen spoor van een baard, hij is een beetje kaal en het boordje is te hoog. Wie wel een hoge boord droeg en de goede lengte had, was Herman Gorter. Zie bijvoorbeeld de afbeelding op pagina 23 van Geheime Geliefden. Gorter was aanwezig op het veldje in de Watergraafsmeer, hij vertaalde namelijk op die dag enkele toespraken in het Nederlands. En hij droeg soms een pet. Daartegenover staat dat Gorter op die middag een hoed op heeft. Als het Gorter is, dan is de foto een unicum: Gorter en Van Kol hebben ondanks gezamenlijke projecten als de redactie van het Twentse weekblad De Nieuwe Tijd weinig tot geen contact gehad. In archieven, kranten noch weekbladen is iets neergeslagen van hun gezamenlijke activiteiten. Op 14 augustus 1904 op het grasveld te Amsterdam een waarderend schouderklopje van de linkse Gorter voor de rechtse Van Kol. Een mooi symbool !
Met dank aan Ulla Jansz, die me attendeerde op deze foto’s in dit archief.
Recente reacties